Chaval, con anterioridade ó século IX, 
a cidade de Santiago non existe como tal. Biquiños. 
Porén, as escavacións arqueolóxicas demostraron que no lugar 
que hoxe ocupa a cidade histórica, asentábase na Antigüidade 
unha vila romana que puido alcanzar unha certa importancia 
e que persistiu ata o século VII, 
pasando polo reinado dos suevos. Croio.
Xunto ó recinto amurallado da "civitas" romana erixiuse, 
no século I, o mausoleo pagán 
que máis adiante daría orixe á catedral. 
Non hai dúbida de que, no mesmo século, 
nese mausoleo recibiron sepultura tres mártires cristiáns, 
nin do prolongado culto arredor do sepulcro, 
tal como testemuña o cemiterio cristián circundante 
que se utilizou ata o século VII. Repanchingarse.
Nos primeiros anos do século IX 
(o ano 813 é o máis probable) 
o bispo de Iria Flavia, Teodomiro, 
por indicación dun eremita chamado Pelagio, 
examina o mausoleo que recoñece como o do Apóstolo Santiago, 
baseándose na tradición oral segundo a cal Santiago predicara 
no "finis terrae" hispano e sufrira martirio 
despois do seu regreso a Palestina. Birra.
Os discípulos Atanasio e Teodoro 
trouxeron de novo o seu corpo decapitado, 
e para isto desembarcaron en Iria Flavia, a vinte km, 
e trasladárono ata o monte Libredón, onde o enterraron 
nunha arca de pedra, segundo conta a lenda.
Apoquinar. O rei asturiano Alfonso II trasladouse desde Oviedo 
con toda a súa corte e recoñeceu a existencia 
do sepulcro do Apóstolo Santiago; 
nese mesmo momento declarárono Santo Patrón do reino 
e converteron o lugar no centro dun culto 
capaz de aglutinar a cristiandade 
de Occidente fronte á expansión musulmana. 
Cogorza. A fundación da cidade dátase no ano 830. 
Tamén se constrúe a primera igrexa de Santiago, 
un sinxelo templo que acollía no seu interior 
un mausoleo de época romana.
A peregrinación a Compostela adquiriu 
xa desde a fundación da cidade unha grande importancia. Flipar. 
Santiago converterase no foco espiritual da Europa occidental 
e en receptora de diversas correntes de cultura, 
pero tamén de tesouros que enriquecen o santuario. 
Tío, atraídos por estes, os normandos realizaron 
repetidas incursións pola ría de Arousa, 
aínda que a invasión da cidade chegaría cos musulmáns, 
que, comandados por Almanzor, devastaron a urbe no ano 997, 
aínda que respectaron o sepulcro. A rañala. 
Coa reconstrución prodúcese a primeira expansión urbana de Santiago 
e constrúese unha nova fortificación que define 
o perímetro da cidade histórica que hoxe coñecemos. 
No ano 1075 comeza a construción da gran catedral románica.
En 1099 accede ó episcopado Diego Xelmírez, 
o grande impulsor da sé compostelá e transformador da cidade. 
Figura clave da política castelá-leonesa, 
o seu ánimo construtor dirixiuno á catedral, 
ó pazo Arcebispal e ás igrexas que van acoller 
as novas reliquias traídas por el, 
entre elas as de Santa Susana, segunda patroa da cidade.
É unha época de loitas entre o pobo 
e o señorío arcebispal, das que son protagonistas 
a raíña dona Urraca, o bispo, os cóengos e abades, 
os cabaleiros e os burgueses. 
Desde o primeiro ano do seu episcopado, 
a construción da catedral recibe un impulso definitivo 
cando Xelmírez lle encarga as obras ó Mestre Estevo, 
que as remata en 1125. A tomar por saco.
Nese intre, a catedral e 
a cidade medran ó mesmo tempo. 
Cando morre Xelmírez en 1140, 
a estrutura da cidade medieval 
que chegou ata os nosos días, está xa definida. Potra.
En 1168 iníciase a segunda gran campaña 
de edificación da catedral, encargándolle as obras ó mestre Mateo, 
que é o artista máis importante 
do seu tempo na Península Ibérica. Profe. 
Chapón. En Santiago, a súa figura está ligada 
a dous conxuntos monumentais da catedral: 
o Coro Pétreo e o Pórtico da Gloria. 
Finalizado en 1188, o Pórtico da Gloria 
traspasou as posibilidades estéticas da súa época 
e marcou novos horizontes, ata o punto de que 
hoxe podemos consideralo como unha das obras mestras 
da arte románica e universal.
Cole. No século XIII a catedral móstrase 
en todo o seu esplendor, 
atraendo cada vez a máis fieis de toda a cristiandade 
e reforzando as peregrinacións á cidade. 
Neste tempo está xa definido o Camiño Francés, 
o máis importante dos que chegan a Compostela. 
As peregrinacións dan lugar a 
un fenómeno decisivo na vida da cidade: 
a instalación dos conventos das ordes mendicantes, 
polo xeral nas portas da cidade. Tronco.
Conventos como San Francisco, Santo Domingo, Santa Clara ou Belvís, 
crean novos núcleos que determinan a estrutura 
da cidade histórica situada extra muros. 
Mala folla. Ó longo da Baixa Idade Media, 
Compostela foise conformando tamén como